Zeventig jaar geleden verdronken bijna 2.000 mensen in Zeeland, Zuid-Holland en het westen van Noord-Brabant. Die ramp vormt nog steeds het oeroude schrikbeeld van de zee. Maar de zeespiegeldreiging voor de toekomst is deels een heel andere. Die gaat meer over de ontoereikendheid van dijken, dan over dijkdoorbraken. “Ook zonder dodelijke watersnood, kan het zijn dat we de boel moeten opgeven.”
Het is nu zeventig jaar geleden dat in Zeeland, Zuid-Holland en het westen van Noord-Brabant de dijken braken. In één winternacht overstroomde bijna 200.000 hectare land. 1.836 mensen verdronken.
Wat nu als we zeventig jaar verder kijken? Het water in de Noordzee kan dan 1 meter hoger staan. Dat is in de zee en dus ook in de rivieren die daarin uitmonden.
Rivieren stuwen op tot aan de Duitse grens
Die rivieren vormen het meest onderschatte probleem, zegt hoogleraar fysische geografie Maarten Kleinhans van de Universiteit Utrecht: “Bij een paar meter zeespiegelstijging stuwt het rivierwater op tot voorbij de Duitse grens. En daar komen door extreme neerslag grotere hoogwaters bovenop. Er is dus veel meer ruimte nodig om water op te vangen.”
Dat is gelijk de eerste grote limitering van dijken: sommige liggen eigenlijk op de verkeerde plek, een plek die het rivierwater te weinig ruimte biedt.
Waar het wel zinvol is dijken te verhogen, heeft dat op de achterliggende polders het omgekeerde effect: die worden steeds dieper. Ze droogmalen kost steeds meer energie en wordt dus steeds duurder.
In kustgebieden pompen die gemalen de dunne laag zoet water weg, terwijl de druk van het zoute water in de bodem steeds groter wordt. Door dat zout komen onze productiefste landbouwgebieden in de knel.
Havens optillen of landinwaarts verplaatsen
Zo heeft Nederland nog meer zeespiegelproblemen die losstaan van eventuele dijkdoorbraken. Zo zijn de mondingen van de Rijn en de Maas grote gaten in de kust. Daar kun je geen dam in bouwen, want dan kun je het rivierwater al helemaal niet meer kwijt.
Ook havens staan in direct contact met de zee. De infrastructuur van Rotterdam is vele miljarden euro’s waard. Bij een paar meter zeespiegelstijging zou je die volledige haven het liefst willen optillen en verhogen of verplaatsen naar een veiligere plek stroomopwaarts langs de Maas.
Zo kan zeespiegelstijging ook een economische afweging worden: een vergelijking tussen steeds sneller stijgende kosten en de misschien wel afnemende baten van de huidige kustlijn.
Waddeneilanden verschuiven en getij ondergraaft dijken
Uit nieuw onderzoek van Kleinhans in opdracht van de deltacommissaris blijkt dat een groot deel van de kust een speelbal wordt van een veranderend getij. Zo zijn de Waddeneilanden ondanks hun duinenrij niet bestand tegen een zeespiegelstijging van meerdere meters. Er zal steeds meer zand afslaan.
Een deel daarvan wordt afgezet aan de zuidkant van de eilanden, waardoor de eilanden kleiner worden en opschuiven richting de Friese en Groningse kust. Met de ligging van huizen houdt die natuurkracht geen rekening. De Waddenzee zelf zal steeds verder kopje-onder gaan, net als de Oosterschelde.
In de Westerschelde worden getijstromen krachtiger, waardoor geulen verschuiven. Die zullen op sommige plekken het fundament van zand en klei onder de dijk wegslijten.
Laten we het dan zover komen dat dijken op Walcheren en Zuid-Beveland opnieuw breken? Ook steeds hogere en sterkere dijken met dus steeds diepere polders brengen nieuwe risico’s met zich mee. We worden steeds afhankelijker van gemalen. Wat als die een storing krijgen, als het een keer dagenlang regent?
Zo zijn in de toekomst grote rampen ook echt niet ondenkbaar, zegt Kleinhans. “En als het misgaat in de buurt van bebouwing, gaat het in no time om grote aantallen mensen. Dus zeg nooit nooit.”
“Maar ook als er geen grote vloedgolf over Nederland komt, zullen we op steeds meer plaatsen gedoe krijgen. Dan kan het zijn dat we toch stukje voor stukje en polder voor polder de boel moeten opgeven.”
We hebben de toekomst grotendeels zelf in de hand
Er is nog een groot verschil tussen het verleden en de toekomst: de informatievoorziening. Toen de ernst van de situatie in 1953 vlak voor de stormnacht tot de weerkundigen doordrong, hielden de radiozenders er vanwege het late tijdstip mee op. De waarschuwing voor 2093 komt daarentegen zeventig jaar van tevoren.
Maar dat betekent niet dat die toekomst in steen gebeiteld is. Uit ander recent onderzoek van de Universiteit Utrecht blijkt dat de wereldwijde zeespiegelstijging in de verre toekomst maar liefst 8 meter zal verschillen, afhankelijk van de hoogte van de uitstoot van broeikasgassen in onze huidige eeuw. “Nederland heeft dus echt een enorm belang bij verlaging van die uitstoot”, besluit Kleinhans.