Troonrede is voor helft van Nederlanders te lastig (maar dat is niet per se erg) | NU

De troonrede is voor ongeveer de helft van de Nederlanders te ingewikkeld, zeggen taalexperts tegen NU.nl. De lange zinnen, moeilijke woorden en metaforen maken de tekst lastig te begrijpen. Toch vinden de meeste deskundigen dat niet per se erg. “Het is eigenlijk een soort toneelstukje.”

Eerst de klachten. De troonredes zijn doorgaans op hbo- of academisch taalniveau. Hoogleraar Leo Lentz: “De meeste Nederlanders hebben juist een mbo-diploma, weinig voorkennis en weinig motivatie om regeringsteksten te begrijpen. Dat maakt de ambitie om een voor de meeste Nederlanders begrijpelijke troonrede te maken, tamelijk kansloos.”

Universitair hoofddocent Henk Pander Maat hoort altijd veel politiek jargon. “Mensen die zich daar niet in herkennen, voelen zich buitengesloten.” 80 procent van de troonrede kan simpeler uitgelegd, schat hij.

‘Participeren? Noem het gewoon meedoen’

Adviseur Mariet Hattink van Stichting Lezen en Schrijven merkt op dat de tekst uit onnodig ingewikkelde schrijftaal bestaat. “Wij hebben liever ‘verzorgde spreektaal’. Dat hoeft echt geen straattaal te zijn. Maar als Willem-Alexander het bijvoorbeeld over ‘participeren’ heeft, kun je ook denken: noem het gewoon ‘meedoen’.”

Van Dale-hoofdredacteur Ton den Boon: “Er staan best veel moeilijke woorden en vage formuleringen in de troonredes, zoals ‘schuivende verhoudingen op het wereldtoneel’. Of zelfs ‘schuivende panelen’.” Hij voorspelt dat Willem-Alexander het dit keer over ‘zorgwekkende inflatie’ zal hebben. “Dat is voor veel mensen ook al een moeilijke term. Maar ‘mensen kunnen de boodschappen niet meer betalen’: dát snapt iedereen.”

Hoogleraar Lentz denkt dat de moeilijkheidsgraad onder meer komt door de vele doel(groep)en van de troonrede. “Er is bijvoorbeeld een publiek van vakmensen en een heel groot publiek van leken. Voorstanders en tegenstanders van bepaalde maatregelen moeten allebei bediend worden.” Kortom: een ingewikkeld recept voor een ingewikkelde tekst. Zo wordt een tekst die voor iedereen bedoeld is, een tekst die de helft van het volk buitensluit.

Maar of het echt erg is…

Tot zover de kritiek. Want is het wel erg dat de troonrede zoveel mensen buitensluit? Niet echt, zeggen de meeste deskundigen die NU.nl sprak. Hoogleraar Lentz: “Ze hoeven niet alles te begrijpen, als ze de toon maar snappen. Is de regering bezorgd of optimistisch? Gaat het goed of slecht met Nederland? Welke gevaren ziet de regering?”

Volgens Roos de Bruyn van Genootschap Onze Taal heeft de troonrede vooral een symbolische betekenis. “Het zou natuurlijk prachtig zijn als elke Nederlander de troonrede kon volgen. Maar er is nu eenmaal voor een andere invalshoek gekozen: een plechtige toespraak. Genoeg mensen die denken: ‘ik zie de koning, de koets, de mooie jurk van Máxima… en dan spreekt de koning me ook nog eens in prachtige taal toe’. Dan is het gewoon een traditie. Eentje waar mensen alsnog ontzettend van kunnen genieten.”

Hoofdredacteur Den Boon benadrukt ook de symbolische functie. “Je kunt het ook als een ritueel beschouwen. Een ceremonie waar je geen jota van hoeft te snappen, en het landsbestuur dan alsnog aan het volk kan laten zien: ‘kijk, we houden het wereldtoneel in de smiezen en we letten op uw zorgen en wensen. U bent bij ons in goede handen’.”

‘Dichter bij mensen? Ga dichter naar hun taal’

Toch blijft Pander Maat, die minder vergoelijkend is dan de andere experts, erbij: “Als je dichter bij mensen wilt komen, zul je dichter bij de taal van mensen moeten komen.” Maar koningshuisdeskundige Justine Marcella ziet dat niet snel gebeuren. Iets simpeler kan zeker, maar bij zo’n ceremonie hoort een bepaalde uitstraling, vindt ze. De koning zit ook niet voor niets op een chique troon in plaats van een IKEA-krukje.

“Bovendien vind ik op Prinsjesdag Willem-Alexanders verbindende factor minder belangrijk dan het staatsrechtelijk belang. Hij is ons staatshoofd, vandaag representeert hij onze maatschappij. Het gaat over jouw leven, dan mag je best een beetje je best doen om het te begrijpen. Dat lukt vaak echt wel, zolang je niet ondertussen de hond aan het corrigeren bent en met je breiwerkje bezig bent.”

Maar ook met volledige aandacht zullen nog een hoop Nederlanders de troonrede niet begrijpen. Geen ramp, vindt Den Boon, want uiteindelijk is de tekst van de miljoenennota volgens hem veel belangrijker. Plus hoe de media die samenvatten.

“In de troonrede zal vast gezegd gaan worden dat er op het wereldtoneel van alles aan de gang is. Maar uiteindelijk lees je in de krant op basis van de miljoenennota dat we meer belasting moeten gaan betalen, omdat er meer geld naar het leger gaat. En dát is uiteindelijk wat mensen belangrijk vinden.”

NU.nl heeft de Rijksvoorlichtingsdienst gevraagd om een reactie, maar die nog niet gehad.