De kankeratlas laat onder meer zien dat kanker vaak begint in de portemonnee

In een dinsdag gepubliceerde digitale atlas heeft het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) de 24 meest voorkomende kankersoorten in Nederland in kaart gebracht. De kaart laat grote verschillen tussen wijken zien, en toont andermaal dat armoede en een ongezonde levensstijl in veel gevallen hand in hand gaan. Sommige regionale verschillen roepen ook nieuwe vragen op.

De data die het IKNL heeft gebruikt zijn afkomstig uit de periode 2011 tot en met 2020 en ze zijn gecorrigeerd voor leeftijd en bevolkingsaantal. De kankeratlas toont Nederland als lappendeken, waar bepaalde kankersoorten de ene wijk rood (vaker dan gemiddeld voorkomend) doen kleuren terwijl andere wijken juist blauw (minder dan gemiddeld voorkomend) worden.

Rijke en arme wijken

Een aantal verschillen springt in het oog. Zo komen sommige kankersoorten veel vaker voor in arme wijken dan in rijke. Neem longkanker: dat valt goeddeels te wijten aan langdurig roken. De kankersoort komt in Rotterdam-Zuid vaker dan gemiddeld voor en in Wassenaar minder. Een vergelijkbaar riedeltje klinkt als het gaat om leverkanker: dat komt veel vaker dan gemiddeld voor in arme wijken in Rotterdam, Amsterdam, Utrecht en Den Haag. De kankersoort wordt onder meer veroorzaakt door overmatig alcoholgebruik en overgewicht.

Wie huidkanker selecteert, krijgt een andere beeld compositie voorgeschoteld: vooral de kustgebieden krijgen dan een rode kleur. Waarschijnlijk komt dat doordat mensen aan de kust langer worden blootgesteld aan de zon en omdat daar de zonkracht relatief hoog is, verklaarde het IKNL tegenover persbureau ANP.

Longvlieskanker (oftewel: asbestkanker) treft juist weer relatief veel mensen in gebieden waar zich vroeger asbestverwerkende fabrieken bevonden. Zo stond in het op de kankeratlas roodgekleurde Twentse stadje Goor lange tijd één van de grootste asbestfabrieken in Nederland. De grafietregens van de staalfabrieken van Tata Steel zorgden tussen 2011 en 2020 in de regio IJmond ook voor een meer dan gemiddeld aantal gevallen van long- en asbestkanker.

Leefgewoonten

Toch meent Otto Visser, die bij het IKNL de kankerregistratie op zich neemt, dat de verschillen tussen gebieden relatief weinig te maken hebben met de leefomgeving. Veel bepalender voor het risico op kanker is de manier waarop je leeft. Visser: „Er is onderzoek waaruit blijkt dat mensen die op plekken wonen met een vervuilde lucht anderhalf keer meer kans hebben op kanker dan andere mensen. Dat klinkt als veel, totdat je beseft dat rokers 25 keer zo’n grote kans op kanker hebben als niet-rokers.”

Dat armoede leidt tot een ongezonde leefstijl is al langer bekend. Uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) van vorig jaar blijkt dat overgewicht vaker voorkomt onder volwassenen met een laag inkomen (56 procent) dan onder mensen met een hoger inkomen (51 procent). Hoe lager het inkomen, hoe groter de kans op obesitas. Voor roken geldt een vergelijkbaar patroon. Van de laagopgeleide volwassenen rookt volgens cijfers van het Trimbos-instituut ongeveer een kwart, van hoogopgeleide volwassenen 10 procent.

Ten slotte roept de kankeratlas ook vragen op die, als het aan Visser ligt, aanleiding geven tot nieuw onderzoek. Want hoe komt het eigenlijk dat slokdarmkanker vaker dan gemiddeld voorkomt in het noorden van Nederland, en minder in het zuiden? Visser: „Een belangrijke risicofactor voor slokdarmkanker is overgewicht, maar het is natuurlijk niet zo dat mensen in het noorden dikker zijn dan mensen in het zuiden van Nederland.”